Печать
Категория: Местные авторы и их произведения
Просмотров: 279

        1952 с. Найахы нэһилиэгэр холкуостаах кэргэнигэр төрөөбүтэ. 1971 с. Найахы орто оскуолатын бүтэрэн икки сыл «Коммунизм» холкуоска ыанньыксыттаабыта. 1973 с. СГУ тыа хаһаайыстыбатын факультетыгар үөрэнэ киирбитэ. Үөрэҕин бүтэрээт, «Дүпсүн» сопхуоска ыанньык сүөһүгэ биригэдьииринэн үлэлээбитэ. 1981 с. «Найахы» сопхуос тэриллитигэр селекционер-зоотехнигынан үлэлии кэлбитэ. Бу идэтинэн 2006 сылга дылы ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. СӨ Тыа хаһаайыстыбатын салаатын Судаарыстабаннай бириэмийэтин лауреата буолбута. 2007-2010 сс. олохтоох дьаһалтаҕа тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһинэн үлэлээбитэ.  «СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна» бэлиэнэн наҕараадаламмыта. «Уус-Алдан улууһун бочуоттаах олохтооҕо» (2019). 2010 сылтан бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор.

      Айар үлэнэн 1990 сылтан дьарыктанар. Айымньылара улуустааҕы «Мүрү саһарҕата» хаһыакка, «Уус Алдан мелодистара, ырыалаах поэттар», «Ньургуһуннар», «Сайылыгым барахсан», «Айар кутум иэйиилэрэ хомуурунньуктарга бэчээттэмиттэрэ.

Ахсынньы ыйым

Дьыбар тыыннаах ахсынньы ыйым

Дьэ, бурҕайа бускуччу тыынным.

Дьиҥ сахалыы тыын төлө көттө,

Дьэгдьийдэ хаайтарбыт мин кутум.

            Дьирбии кырыа симэҕин иилэн,

            Дьоһуннук чаҕылыччы тутан,

            Дьол быатын оргууй төлө тардан,

            Дьүкээбил суһумун оонньоттуҥ.

Хаар көмүрүө буола тоҥноҕо

Халыҥ суорҕан, бүтэй бүрүө.

Дьоруолуу сиэллэ сылгы үөрэ

Халыҥ тыаҕа саста, хорҕойон.

            Ахсынньы -  мин төрөөбүт ыйым

            Ахсым тымныытын сөбүлүүбүн,

           Дьөһөгөй оҕото дьоруолаан,

           Дьиэрэҥкэй тэбэр, суолбун үктээн.

                                  

Ахтылҕан

 Ахсынньы ыйым барахсан

Аргыардаах ааҥҥын арыйан,

Аарыма бэйэҥ аргыйан,

Айгыстан кэллиҥ будулуйан.

            Аҕынным оҕо саастарбын,

            Аҕас-балыс балтыларбын,

            Айан аартыгын кэтиирбин,

            Ахтыһа көрсөр күннэрбин.

Аахайбат этим дьуолкабын,

Айманар оҕо үөрүүтүн.

Ахтарым күүскэ ийэбин,

Амтаннаах күөрчэх сиэтэрин.

            Аҕамсыйбыт күндү эрэлим

            Аҕаккам хаһан кэлэрин

            Ааҕарым оргууй тарбахпын,

            Астынан үөһээ тыынарым.

Аҕаккам бүгүн кэлиэхтээх

Аам-даам тымныыны силэйэн.

Айанныам этэ ийэбэр

Ахсым атынан көтүтэн.

                                     

Көөчүүк тэбэр ыйым

Манньыйа-манньыйа мөлбөйө устар,

Минньийэ-минньийэ мичик гынар,

Эчикийэ кэрэтин, сүргэни көтөҕөр!

Кулунчугум ыйа көөчүүк тэбэр.

Төгүрүччү көрөн, хараҕы үөрдэр.

Хоммут санаа көппөҥнүүр,

Ордуос майгы түллэҥниир,

Туллах гынна тутум санаа,

Тырып гынна сылаас иэйии.

Төлө көттө, төлөһүйэ түстэ,

Көмүрүө хаарга күөлэһийдэ,

Сыыдамнык сыыртан төкүнүйдэ,

Иирэ талахха иилистэ түстэ.

Сааскы мэник тыал тутан ылла,

Кулунчук кутуругар баайда…

Кулун тутар ый манньыйда,

Мичик гынна, минньийдэ.

                           

Күөх маайым

 Күөх маайбыт барахсан

Күлбүтүнэн кэллэ, мичийдэ.

Күнүм үөһээ тахсан күөрэйдэ,

Күлүмнүү көттө, эргичийдэ.

            Күөх маайбыт барахсан -

            Көрсөбүн билигин долгуйа.

            Күүтэбин ааспыты манньыйа,

            Уулусса долгуйар суугунун.

Күөх маайбытын көрсөн,

Хаамарбыт дьоһуннук туттаммыт,

Халыҥ доҕор-атас буоламмыт,

Холуубу, былааҕы тутаммыт.

            Сүрэхпит биһиэнэ кырдьыбат -

            Сүһүөххпүт үрдүгэр сылдьабыт.

            Сиэдэрэй симэхтээх талахпыт -

            Сүрэхтэн сүппэт өйдөбүлбүт.

 

Ньургуһун тыллыбыт

 Көрүүй, көҕөрбүт кырдалбытыгар

Ньургуһун тыллыбыт сыыр быарыгар,

            Сэбирдэх сөтүөлүүр хаар уутугар

            Тулабар талах чыычааҕа туойар.

                        Кэрэтиэн хатыҥчааным барахсан

                        Күнү көрбүт, үнүгэһэ тыллан.

                        Чиргэл тиитим оргууйдук хамсанан,

                        Мутукчатын көрдөрөр сэрэнэн.

            Үчүгэйиэн күөх окко турарым.

            Күнүм уота ураты чаҕылхай,

            Кэҕэ кыылым кэрэтик чобуорхай,

            Сибэккибит дьэ кырдьык тупсаҕай.

                        Харыстааҥ дуу, кэрэчээн бэлэҕи,

                        Хаарыан көмүскэлэ суох симэҕи,

                        Намчы, ымыы куттаах бэйэлээҕи

                        Нуурал киэһэ уоскуйа көрүөҕү.

 

Сааскы сарсыарда

 Сарсыарда күн тахсарын көрсөн,

Анааран ылабын иһийэн,

Астына көрөбүн түннүгү,

Сааскылыы сыдьаайар сырдыгы.

Сулустар суһумнуу күлэллэр

Айаннарын аартыгын тутан,

Аймана сүтэллэр далайга,

Сиккиэр тыал сапсыйар атаара.

Саас аайы тырымныы үөрэҕин

Арылы кустук хаарга түһэн,

Астына истэбин билигин

Салааскам сырылыы оонньуурун.

Сырдыгын, ырааһын сааскы күн -

Айылҕам абылыыр көстүүтэ,

Алаадьы астаата хаһаайка,

Сахалыы сиэринэн маанылаан.

 

Оо, айылҕам барахсан

 Мэҥэ халлааным анныгар

Мэтэлдьийэ хаамтым,

Мааны кыыс дэтээри

Маҥан сибэккигэ састым.

Ырыа куолас ылаары

Күөрэгэйгэ холоннум,

Үргэл сулустуун сиэттиһэ

Үҥкүүлээн тэйдим,

Чолбон сулус буолан,

Чолбоодуччу көрдүм,

Илин саҕах кыыһарыныы

Кыбыстан кытаран ыллым,

Үрүмэччи үөрүн кытта

Үөһээ көтө дайдым,

Аарыма хатыҥҥа тэҥнии

Халадаайбын кэттим,

Үрүҥ субатыгар ымсыыран,

Үүтүнэн сайҕанным.

Элиэ кыыллыы элиэтии

Эн суолгун көрдөөтүм.

 

Оо, айылҕам барахсан

Кэмнэммэт кэрэтиэн…

Киһи барахсан айыллан

Эн ньууургар таалалыы,

Көччүйэр күөнэхтии,

Күн көҥүл оҕото буолан,

Кэрэмэс бэрдэ дэтэн…

 

Ырыа куттаах түөлбэм

 Найахым сиригэр,

Киэҥ эбэм биэрэгэр

Ырыа куттаах түөлбэм

Дьоро күнэ үүннэ.

            Кыракый үрдэлтэн

            Кулууппут дьэндэйэр,

            Киэҥ аанын тэлэйбит

            Ыллыктаах Ылдьаабыт.

Ырыа кут буолаҥҥын,

Сэмэн уол кэлбитиҥ.

Далбаатаан салайан

Ыллатан барбытыҥ.

            Үтүмэн үлэттэн

            Бастакы хардыыта,

            Ырыанан долгуппут

            Иркутскай куораты.

Сахалыы ырыаҕыт,

Эйээрэр куоласкыт

Долгута дьиэрэйбит

Москуба сүрэҕин.

            Көлүөнэ солбуллар,

            Эһиэкэй ылланар,

            Үйэлээх бэлэхпит,

            Быстыбат ситиммит.

Хос ырыата:

Ырыа куттаах мин түөлбэм

Найахыбыт барахсан.

Чөл олохтон тупсаҕын.

Балыктааҕым, сайда тур!

 

Сылдьан ааһыый дойдубар

 Үлэ, үөрэх кынаттаах

Эдэр сааһым – хомсомуол.

Көрдөөх, көҥүл ыччаттаах

Дойдум миэнэ – Долоонум.

            Нарын-килбик эдэр саас

            Ыллык суолгун батыһан,

            Сылдьан ааһыый дойдубар

            Дьоһун-мааны Долооммор.

Ыра санаа кынаттаах,

Ынах ыырга баҕалаах

Эмдэй-сэмдэй кыргыттар

Эдьиий-балыс курдуктар.

            Ыанньыксыт кыргыттарым -

            Сэмэй, килбик харахтар,

            Нарын-намчы тарбахтар

            Ынах ыаннар киирдилэр.

Кырдал устун хаамсаллар

Күөх былааттаах кыргыттар,

Күөх чэчирим курдуктар,

Күнү көрө үөрэллэр.

            Нарын-килбик эдэр саас

            Ыллык суолгун батыһан,

Сылдьан ааһыый дойдубар

Дьоһун-мааны Долооммор.

                                  

Эмээхсин тойуга

 Оо, өйдүүгүн,

Оройгор күнүҥ тыгар

Орто дойду оҕотоо –

Ойор-тэбэр күннэриҥ

Ойуоккалаан ааспыттара,

Кылыыҥкайдыыр сотолоох,

Кыталыктыы кынтайар

Кыыс кэрэ куо саастарыҥ

Кырдал устун кыырайбыта.

Мин буоллум

Кэтэҕэр күнэ тыкпыт

Кэмчиэрийэрин ааспыт,

Оҕуруктаах өйдөммүт,

Оҕуруонан симэммит,

Харахтара иилэммит,

Хардыыта ааҕыллыбыт

Харбыйа хотун дэппит.

Мин буолабын –

Түөһүн таптайар сааһын

Түҥ ыраахтан одуулуур,

Дьол быатын төлө туппут

Дьэргэлгэн кэмнэрин

Тымтыктанан көрдүүр,

Түһээн көрөр сайыһар

Түөһээҥки аатырбыт…

Мин бүгүн –

Орто дойдум олоҕун

Оһуордаах күүммүн санаан,

Ордуос бэйэм сымнаан

Холумтан уотун күөдьүтэн

Туойуохпун баҕардым…

 

Хотон сыта барахсан

 Хотон барахсан сыта

Ийэм үүтүттэн иҥнэҕэ,

Охсуллубут от сыта

Аҕам алгыһа буоллаҕа.

            Үйэбит уларыйдаҕа,

            Көйгөтүйдэ сүөһүбүт,

            Атарахсытар буоллубут

            Куһаҕан сыттааххын диэн.

Хотонум сыта барахсан -

Дэлэй астаах остуолум,

Минньигэс дьэдьэннээх күөрчэх,

Мотуйар сыалаах этим.

            Хотоммун ахтыам буоллаҕа

            Кырдьар бохсуйар кэммэр,

            Минньигэс түүлүм буолуоҕа

            Ынахчааным күүтэрэ…