Печать
Категория: Орденоносцы наслега
Просмотров: 234

Уордьаннаах осеменатор

Киһиэхэ биирдэ бэриллэр олоҕу бүүс-бүтүннүүтүн тыа хаһаайыстыбатын курдук уустук салааҕа анааһын бэйэтэ туһугар хорсун быһыы. Оттон биир атылыы усулуобуйаҕа бииргэ үлэлиир табаарыстарыттан ойуччу үрдүк көрдөрүүнү ситиһэр буоллаххына дьон-сэргэ убаастабылын, болҕомтотун, билиниитин ылаҕын.

1967 сыллаахха Татьяна Егоровна Фомина Саха АССР 7-с ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэтин депутатынан талыллан, быыбардааччыларын итэҕэлин үтүө суобастаахтык толорбута. Кини олорбут, үлэлээбит олоҕо эдэр дьоҥҥо холобур эрэ буолуон сөп. Татьяна олох эдэр сааһыттан сүөһү иитиитигэр эриллэн үрдүк көрдөрүүлэри ситиспитинэн барбыта. Ол курдук, 1956 сыллаахха саҥа төрөөбүт ньирэйдэри көрөн, биири да энчирэппэккэ оҕолуу бүөбэйдээн барыларын тыыннаахтыы иитэн, хас биирдии ыччат сүөһү тыыннаах ыйааһына сууккаҕа 700 грамм улаатарын ситиспитэ. Эдэр сүөсүһүт үлэҕэ бастакы сэмэй олугу уурунуута саҥаттан саҥа ылылла илик кирбиилэргэ кынаттаабыта. Кини ЫБСЛКС обкомун бочуотунай грамотатынан, 1963 с. РСФСР тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин «Социалистическай куоталаһыы туйгуна» бэлиэнэн наҕараадаламмыта.

1974 сылтан Мархаҕа техник-осеменатордар 6 ыйдаах куурустарыгар үөрэнэн бүтэриэҕиттэн ыла Татьяна Егоровна хаһаайыстыба биир эппиэттээх учаастагынан буолбут ынахтары искусственнай ньыманан сиэмэлээһин курдук эппиэттээх үлэтин саҕалаабыта. Салалта элбэх сүөһүлээх Буксуур ыанньык ферматыгар техник-осеменаторынан анаабыта. Ол саҕана бу фермаҕа 12 ыанньыксыт биирдии бэйэлэрэ 20-25-тии ынаҕы ыыллара. Саҥа үлэлээн эрэр киһиэхэ 250 ынаҕы сиэмэлииргэ сорудах тиэрдиллибитэ. Хайа күн үлэлиэҕиттэн осеменатор сарсыарда эрдэттэн ыанньыксыттары кытта тэбис-тэҥҥэ хотоҥҥо сылдьыһара. Хас биирдии ынах көҕүйүүтэ киириитин кэтээн көрөн быһаарар, куоттарбакка сиэмэлиир. Ыанньыксыттар кинилэр үлэлэриттэн итэҕэһэ суох олус эппиэтинэстээх үлэлээх осеменаторы убаастыыр, тылын истэн көҕүйбүт ынахтарын бириэмэтигэр сиэмэлэтэр буолбуттара. Ити сыл тус үлэтигэр кыһамньылаах, дьулуурдаах үлэһит бастакы кыайыытын ситиспитэ. Сыһыарыллыбыт ынахтара 92 % ууланалларын хааччыйбыта.

Уустук уонна эппиэттээх үлэ салаатыгар уопуттаах сүөһү иитээччи, техник-осеменатор идэтин туйгуннук баһылаан 1976-80 сылларга биэс сыл субуруччу «Оройуон чемпионун» аалай кыһыл лиэнтэтин кэтэр чиэскэ тиксибитэ. Улуус, республика чулуу осеменатора Татьяна Егоровна 1979 сыллаахха сыһыарыллыбыт ынахтарын 97% ууланнаран, республикатааҕы куоталаһыыга бастаабыта. Үлэҕэ үрдүк ситиһиилэрин иһин Бүтүн Союзтааҕы Норуот хаһаайыстыбатын ситиһиилэрин быыстапкатын боруонса мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Республика хас да төгүллээх чемпион осеменатора үлэҕэ ситиһиитэ «Үлэҕэ килбиэнин иһин», «Килбиэннээх үлэтин иһин. В.И. Ленин төрөөбүтэ 100 сылын бэлиэтээн» мэтээллэринэн, Үлэ Албан Аата II, III истиэпэннээх уордьаннарынан бэлиэтэммитэ.

Сивцев Василий Васильевич.

Үлэҕэ анаммыт олох: очеркалар.- Дьокуускай: Компания «Дани Алмас», 2009.-36-44сс.