Иван Тимофеевич Гуляев-Уйбаан Чагдаайы 1949 с. Уус Алдан оройуонун Өспөх нэһилиэгэр “Чагдаайы” холкуоска төрөөбүтэ. Кини өр сылларга тутуу биригээдэтигэр, онтон да атын үлэлэргэ үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ. Билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсан, Найахы нэһилиэгэр олорор. Кэргэнэ Анна Михайловналыын үс оҕолоохтор, элбэх сиэннээхтэр. Найахы нэһилиэгин биир ытыктанар сис ыала. Хоһоонноро “Чолбон” сурунаалга бэчээттэмиттэрэ. Кинигэ ааҕарын, айылҕаҕа сылдьарын, балыктыырын сөбүлүүр.

ххх

Үрүҥ көмүс мөһүүрэ утаҕын

Ыйбыт күөлгэ түһэрдэ.

Дьикти көстүү алыба

Үүйэ тутта дууһабын.

 

Солотуу көмүс сэбирдэх,

Хатыҥ маспыт лаглайда.

Атыт ыйга тиийэр суол

Арылыйа тыргыллар.

 

Кирилиэһи дабайан,

Ыйга тиийбит киһи,

Остуоруйа дойдутун

Кыыһын илэ көрсүһэ.

 

Оргуһуохтаах кыысчааны

Ыйга куруук көкрөбүн.

Тоҕо курус санааны

Сиргэ ыыта тураҕын?

 

Сирдээҕи олохтон арахпыт

Ааспыт хомолто күннэрин

Сир Ийэ иэнигэр төннүбэт

Төлкөҕүн хомойон түстүүгүн?

 

ххх

Хатыҥ чараҥ алардаах

Улуу сыһыы тумсугар,

Алаас иччитин санатан,

Турар аар хатыҥ лаглайан.

 

Сиэттиһэн турар эдэркээн

Саҥа сиппит хатыҥчаан

Күөх нуолур сэбирдэх

Баттахтарын хомунар.

 

Хаарыс солко таҥаһын

Сиэдэрэйдик симэнэн,

Кийиит кыыстыы килбиктик

Мичийэргэ дылыгын.

 

ххх

Төрөөбүт алааска эргиллэн,

Тиийэн кэллим эмискэ,

Тугу эрэ күүппүттүү чуҥкуйа,

Иһийэн тураҕын өтөҕүм.

 

Тиэргэниҥ иннигэр иҥнэйэн,

Үс сэргэ сэлэлээн турара.

Сааһырбыт дьоннору санатан,

Кэтэһэр курдуктук тураҕыт.

 

Дорообо, өтөҕүм, дорообо!

Санаабар да буоллар, бу

Эһиэхэ эргиллэн турабын,

Төрөөбүт алааспын ахтаммын.

 

Төрөөбүт төрүт буор

Өрүү күндү тыыннааххын.

Кии сыттаах салгынныын

Ураты кэрэ буолаҕын.

 

ххх

Таптал уоттаах тыллара

Хатыламмат күүстээхтэр.

Сааскы сөрүүн салгынныы

Түөһүм иһин толорор.

 

Эймэнитэр, эргичитэр,

Эппэлдьитэ долгутар.

Үрүҥ туллук кэриэтэ

Ирбинньиктии көтүтэр.

 

Самаан сайын куйааһын

Сөрүүкэтэр сиккиэрдии

Таптал аптаах тыллара

Сылаанньытар, манньытар.

 

ххх

Көмүс солотуу таҥаһын

Кэрии тыабыт таҥынна.

Сэбирдэҕэ суйдаммыт

Хатыҥ чараҥ чуҥкуйда.

 

Ойуур иһэ иһийдэ,

Кутун-сүрүн баттатта.

Алаас, сыһыы налыйда

Эһиилгини кэтэһэ.

 

Хатыҥ чараҥ, кэтэһиий –

Сааспыт эмиэ эргиллиэ.

Кийиит кыыспыт симэнэн

Көрсүөҥ сайын кэлиитин.

 

Кэрии тыабыт торҕо күөх

Таҥаһын таҥныаҕа.

Ырыаһыт чыычаах үөрдүһэ

Оһуокай тойугун туойуоҕа.

 

ххх

Аттыбынан аастыҥ эн

Саха кэрэ кыысчаана.

Сиртэн тэйэ устаҥҥын,

Доҕулдьуйа хаамаҥҥын.

 

Туран хааллым одуулуу

Эдэр сааһы сайыһа,

Хайдах курдук чэпчэкитик

Көтө-дайа турбуккун.

 

ххх

Үйэттэн үйэни уҥуордаан,

Тиийэн кэлбит улуу күүс –

Сахалыы саҥабыт илгэтэ

Билигин да уостубат күүстээххин.

 

Сахалыы саҥарар буоламмыт,

Дьол кустугун тутабыт.

Сахалыы тыллары таламмыт,

Хоһоон оҥорон айабыт.

 

Улуу дьон Өксөкүлээх Алампа

Саха тыла сүппэтин диэн,

Түптээх олохтон араҕан,

Дьоһуннаах үлэни түммүттэр.

 

Ойуун ууһа удьуордаан,

Ойуунускай убайбыт

Улуу олоҥхо тылларын

Кэриэс гынан хаалларбыт.

 

Улуу олоҥхо тыллара

Бар дьоммут сүрэҕэр иҥмитэ.

Ол иһин түмсүһэн,

Олоҥхо ыһыаҕа дэлэйдэ.

 

Эдэр ыччат ылсыһан,

Алыптаах дорҕоону тистилэр.

Дойдуну кэрийэн, тилийэн,

Олоҥхо оонньуутун эттилэр.

 

ххх

Сиэдэрэйкээн хатыҥчаан

Лаглайаахтаан тураҕын.

Хаарыс солко таҥаскын

Намылыччы таҥнаҥҥын.

 

Күөхтүүр нуолур киистэҕин

Баттахтаргар иилинниҥ.

Маҥан солко ырбаахыҥ

Таһааларгын киэргэттэ.

 

Эргичийэн барыахтыы

Имиллэҥнээн ылаҕын.

Үөһэ көтөн хаалыахтыы

Лабааларгын уунаҕын.

 

Үрүҥ күнү уруйдуу

Хоҥкулдьуйан ылаҕын.

Көмүс утаҕы туппуттуу

Мичилийэ үөрэҕин.

 

ххх

Алааһыҥ сииктэрин кэһэҥҥин,

Тиийэн кэллиҥ хатыҥҥа.

Аар хатыҥ анныгар тураҥҥын,

Сэбирдэх суугунун иһиттиҥ.

 

Аар хатыҥ оргууйдук сипсийэн,

Дууһаҕын долгутта, эппэттэ.

Доҕоргун күүтэриҥ күүһүрэн,

Ахтылҕан иэйиигэ куустардыҥ.

 

Сибэккилээх кырдалга

Сиэттиһэҥҥин хаамсыаххыт.

Эдэр сааскыт иэйиитин

Харыстааҥҥыт истиэххит.

 

Долгуйа күүтүүй курустук –

Сотору кэлиэҕэ тапталыҥ.

Лаглайбыт хатыҥҥыт сипсиэрин

Иккиэн киирэн истиэххит.

 

ххх

Бөөлүүн мин түһээтим.

Арай төрөөбүт өтөхпөр эргийэн,

Тиийэн кэлбит курдукпун,

Ахтыбыт хочобун санааммын.

 

Тиэргэҥҥэ киирэммин чуумпура

Турабын оргууй нөрүйэн.

Харахпар элэҥнээн ааһаллар

Оҕо саас ахтылҕан түгэнэ.

 

ххх

Үс доҕордуу булчуттар

Күһүҥҥү көнчөк ситиитэ

Ох курдук оҥостон,

Хоно-өрүү бардылар.

 

Үлэхтээх сирдэрэ соһуччу

Арыллан нэлэйэн көһүннэ.

Кулуһун кутаа кыымынан

Уруйдаан-айхаллаан көрүстэ.

 

Кутаа тула олорон,

Сэһэн-сэппэн дэлэйдэ.

Байанайтан көрдөһөн,

Алгыс тылын эттилэр.

 

«Арай биирдэ» саҕаланна,

Бүппэт уһун булчут көрө.

Аһаан бүтэн, кус кэтии

Доҕордуулар бардылар.

 

ххх

Саҥа үйэ ырыата

Ылланарын кэриэтэ

Саҥа кэммит тутуута

Дьэндэһийэн таҕыста.

 

Бүгүн манна үлэлиир

Эдэр киргиз ыччата

Уруккуну санатар

Эйэлээх олох мэктиэтэ.

 

Саҥа күнү айхаллыы

Үүнэн-үрдээн таҕыста.

Тутар этэрээт тэринэн,

Студеннар кэллилэр.

 

Үлэ-хамнас оргуйан,

Олохтоохтор кыттыһан,

Остуоруйаҕа кэпсэнэр

Дыбарыаһы туттулар.

 

Аҕыс ыйга тиэрпэккэ,

Оҥорон-чочуйан бүттүлэр.

Оскуолабыт боруогун

Аһыллыыта бу кэллэ.

 

Оҕо-аймах үөрүүтэ

Сүргэбитин көтөхтө.

Аҕам дьоннор мустаннар,

Алгыс тылын эттилэр.

 

ххх

Саппаҕырбыт сирэйдээх

Саха эдэр ыччата

Маҕаһыыны манааччы,

Элик кулут буоллугут.

 

Кэргэн, олох диэн тугун

Билбэт кэрэгэй дьылҕанан

Аймах-билэ дьоҥҥутун

Хомолтоҕо тиэртигит.

 

Үлэ, үөрэх туһунан

Отой умнан бардыгыт.

Аһыы аска ылларан,

Эстэр суолга тиийдигит.

 

Эдэр ыччат, эн тохтоо!

Инникигин толкуйдаа,

Аһыы астан араҕыс,

Айыы киһитэ эн буол!

 

ххх

Муус маҥан туллуктар –

Саас иһэр бэлиэтэ.

Чырылыыр саҥата

Сылааһы аҕалар.

 

Далларга, суолларга

Чуочаһа сүүрэллэр.

От сыатын тоҥсуйан,

Тоҥхоҥнуу сылдьаллар.

 

Доҕуурга иҥнимэҥ,

Моһолу көрсүмэҥ.

Кэрэ саас туоһута –

Туус маҥан туллуктар.

 

ххх

Бүгүн үөрүү-көтүү.

Сааскы күнү уруйдуу

Тиийэн кэллэ дии

Кулун тутар ахсыһа.

 

Бары үөрэн-сэгэйэн,

Эдэрдэрдиин-эмэнниин

Күндү бэлэх ылбыттыы

Астыналлар бу күнтэн.

 

Күндү бэлэх биэриэхпин

Тутах курдук быһыылаах.

Ыйы тууран ылыахпын

Тутар сири булбаппын.

 

Бэлэхтиэм эйиэхэ мин

Сааскылыы сайаҕас санаабын,

Өлбөт-оспот тапталбын,

Дууһам нарын иэйиитин.

 

ххх

Халдьаайы быарыгар

Харалдьык тахсыбыт.

Тоҥ буору тобулан,

Ньургуһун тыллыбыт.

 

Бөлөхтөөн үүммүттэр,

Килбик кыыс курдуктар.

Сипсиһэн кэпсэтэр эбиттэр

Куустуһан, нусхаһан тураннар.

 

Кыыс оҕо кэрэтин кэрэхсээн,

Нарынын-намчытын сөбүлээн,

Тапталга тардыһар күүстээҕин

Ньургуһун аатынан ааттыыллар.

 

ххх

Күөх унаар сыһыыбыт

Сиэдэрэй отунан симэммит.

Лаглаҕар хатыҥнар тулалаан,

Уруйдуу көрүстэ сайыны.

 

Күөрэгэйдээх алааска

Үлэ күөстүү оргуйар.

Сибэккилээх толооҥҥо

Ыҥырыабыт лоҥкунуур.

 

Күөх кырыс отугар

Чыычаах уйа туттубут.

Оҕолорун таһааран,

Түбүк өссө элбээбит.

 

Көҥүл көтөр лыахтарбыт

Боччумурбут курдуктар.

Сибэккини кэрийэн,

Оргууй дайа көтөллөр.

 

Кэрэ куолас кэҕэбит

Тохтообокко чоргуйар –

Сайын кэлбит үөрүүтүн,

Саҥа күнү уруйдуу.

 

ххх

Куба ньуолах түүтүнүү

Хаарбыт түһэн үллүктүүр.

Маҥан хаарыс суорҕанныы

Алаастары бүрүйдэ.

 

Кыһын тоҥуо диэбиттии

Отун-маһын үллүйдэ.

Эргичийдэ, тэлээрдэ,

Кыһын вальсын оонньоото.

 

ххх

Сибэкки кэрэтин

Эйиэхэ тэҥниирим.

Хатыҥ мас маанытын

Эйиэхэ холуурум.

 

Үөһэ чаҕыл сулуска

Тэҥнии тутан көрөрүм.

Күнүм тэҥэ, ыйым тэҥэ

Эн эрэ буолаҕын.

 

Саас ылар кыралаан,

Улам кырдьан иһэбит.

Арай дууһа кырдьыбат,

Таптыыр сүрэх уостубат.

 

Эйиэхэ тэҥнээҕи аны

Көрдөөн да булбаппын.

Уһун олоҕум аргыһа

Эн эрэ буолаҕын.

 

Махталбын этэбин

Бу хоһоон тылынан,

Туохха да тэҥнэммэт

Улуу тыл күүһүнэн.

 

ххх

Көй үгүс сулустар

Дьиримнии тыгаллар.

Тула үрүҥ туналы

Ыйбыт уота сырдатар.

 

Ыйдаҥалаах түүннэргэ

Сырдык санаа сыдьаайар.

Курус тыал сипсийэр

Кистэл кичим санааны.

 

ххх

Самаан сайын салаллан,

Тиийэн кэллэ кэрэ кэм.

Улуу тунах ыһыахха

Киһи-аймах муһунна.

 

Төбүрүөннээн олорон,

Саамал кымыс бастыҥын

 

 

ххх

Үөрүү-көтүү, сүпсүлгэн,

Ыҥырсыһыы, аймалҕан.

Бүгүн улуу муҥхаҕа

Бар дьоммут муһунна.

 

Чардаат тэһэн, ыраастаан,

Муҥхаларын түһэрэн,

Үтүмэхсит уолаттар

Үлэлэрэ элбээтэ.

 

Сүүрүү-көтүү, быа соһуу,

Көхө тутан тоһуйуу.

Туран хаалбыт көстүбэт.

Үлэ күөстүү  оргуйар.

 

Анньыыһыттар тиийэннэр

Тахсар чардаат тэстилэр.

Үтүмэхтэр тэҥинэн

Чолоҥноһо түстүлэр.

 

Кынат тутан саҕалаан,

Күүстээх таасчыт уолаттар

Муҥхаларын бэрийэн,

Туттумахтаан истилэр.

 

Үлэлэрин эрэйэ

Мээнэ хаалбат бэлиэтэ –

Көмүс хатырык соболор,

Кынаттарга билиннэ.

 

Эбэ мичик гынна диэн

Имнэнсиһии, сипсиһии,

Тыҥааһыннаах чуумпуруу

Туона иһин толордо.

 

Үтүмэн үөрүү-көтүү,

Ийэ иһэ толору

Орто лоһуор соболор

Өрөҕөлөрө кытарар.

 

Омун-төлөн муҥунан

Хаары күрдьэн бардылар,

Баһа-баһа эстилэр

Баһаам үгүс собону.

 

 

ххх

Эдэр саас эрчимэ

Уостан-сүтэн хаалыма.

Эдэр сүрэх тэбиитэ

Төлөннүрэр кутаата.

 

Таптал сылаас угута

Сөҕүрүйэн сүтүмэ,

Ыраас, дьикти алыба

Сандаарыйан саһыма.

 

Сааскы сиккиэр кэриэтэ

Оргууй-оргууй сипсийэн,

Тиийэн кэлиий иккистээн

Эдэр сааһым эрчимэ.

 

Тиийэн кэлиий эмискэ

Арылыйа сырдааҥҥын

Ахтылҕаннаах мичээргин

Бэлэхтээҥҥин үөрдээриий.

 

ххх

 

Арылхай хараххын хатааҥҥын,

Мин диэки имэрийэ көрүүй дуу.

Уйаҕас дууһабын таарыйан,

Килбиктик мичээрдэ бэлэхтээ.

 

Эн – мин халлааннаах сулуһум,

Тапталым, аналым буолаҕын.

Сирдээҕи татыйык чыычааҕым,

Аттыбар куруук баар буолууй.

 

Хатыҥ мастыы лаглайан,

Сайбалдьыйа хаамаҥҥын,

Саҥа күммүт тахсыытын

Үөрэ көрүс, доҕоруом.

 

Сырдык сыдьаай кэриэтэ

Дууһаҥ уотун уматыый.

Таптал аптаах тылларын

Эн миэхэҕэ сипсийиий.

2012 с.

 

ххх

Арай мин музыкант буолларбын,

Күн көмүс утаҕын хатаммын

Дьиктилээх абылаҥ музыка

Дьүрүскэн ырыатын айдарбын.

 

Арай мин уруһуйдуум,

Халлааҥҥа тахсыбыт кустугум

Сэттэ дьэрэкээн өҥүттэн

Сиэдэрэй көстүүнү арыйыым.

 

Арай хоһоонньут буолуум,

Үрүччэ тыаһыттан аттаран,

Хомоҕой хоһоону айаммын

Хаалларыам этэ бар дьоммор.

 

Арай ырыаһыт буолларбын

Улуу өрүс сүүрүгүн санатан,

Үйэлэргэ сүппэт тойугу

Туойан хаалларыам этэ дуо?

 

ххх

Хаһан да бараммат баай

Хараллан сытар сирэ – кинигэ хоһо.

Хоско сэрэнэн киирдэххэ,

Хатыламмат дьикти санаа.

 

Хас биирдии кинигэ -

Туһунан үйэ геройа,

Харахха бу баардыы,

Дьиҥ-чахчы суруллар.

 

Кинигэ ааҕыллан, сабыллар,

Дууһаҥ түгэҕэр сөҥөр

Тапталлаах геройуҥ дьылҕата,

Кини олоҕун кэрчигэ.

 

ххх

 

Дүпсүн-Балыктаах кутуу суола арыллыытыгар ананар

 

Олох хорук тымыра –

Саҥа суол тыргыллар

Алгыс ырыатын тутан,

Бүгүн аһыллар үөрүүтэ.

 

«Тураҕас» алаас киинигэр

Томтойор кутуу суол үрдүгэр

Аал уоту оттоннор

Аалай лиэнтэ быстылар.

 

Урукку өттүгэр бу суолга

Элбэх киһи эрэйэ барбыта.

Биэстии тыраахтар батыллан,

Суукканан айанныыр түгэннэр.

 

Билигин атын хартыына –

Биһиккэ бигэнэр кэриэтэ,

Оргууй-оргууй долгуйан,

Айанньыт дуоһуйа айанныыр.

 

 

ххх

Алаастан алааска,

Сыһыыттан сыһыыга

Мэник тыаллыын кыттыһан,

Көччүйэ, көрүлүү көтүөххэ.

 

Сасыһа оонньуохха

Сэбирдэх быыһыгар,

Сөтүөлээн ылыахха

Көлүччэ уутугар.

 

Сибэкки ыһыаҕар

Сипсиэри истиэххэ,

Сир Ийэ үрдүгэр

Кистэли билиэххэ.

 

Бэлэхтээ эн миэхэ,

Мэник тыал оҕото,

Чуумпуга уйдарар

Ып-ыраас салгыны.