Бастакы стахановка

Парникова Мария Алексеевна 1905 сыллаахха Найахы нэһилиэгэр Парасковья Александровна уонна Алексей Федотович Гаврильевтар диэн 7 оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ бастакынан күн сирин көрбүтэ. Бу татым олохтоох ыал улаханнарын быһыытынан кыратыттан дьиэ үлэтигэр, бырааттарын, балыстарын көрүүгэ төрөппүттэригэр куруутун көмөлөһө үөрэммит оҕо быһыытынан, ханнык да үлэттэн иҥнэн – толлон турбакка, бурдук быһыытыгар тэҥҥэ сылдьыһара.

  1932 сыл холкуостар бастакы тэриллиилэригэр кэргэнэ Парников Иннокентий Гаврильевичтыын Найахы «Саҥа тахсыы» холкуоска киирбиттэрэ уонна холкуос араас үлэтигэр үлэлээбитинэн барбыттара. Мария Алексеевнаны 1939 сылтан ыанньыксыт үлэтигэр аныыллар. Кини көрөр ынахтара уонна торбосторо куруутун үрдүк уойуулаах буолууларыгар кыһаллара. Дьаныардаах үлэ түмүгэр холкуостара сылтан сыл аайы хаһаайыстыба өртүнэн бөҕөргөөн, олох-дьаһах тупсан, үлэ күнүгэр дохуот элбээн, ас-таҥас өртүнэн татымсыйбат байылыат олохтонон испитэ. Ол курдук үөрэ-көтө олордохторуна (кинилэр биир Матрена диэн кыыстаммыттара), биһиги тапталлаах Сэбиэскэй Ийэ дойдубутугар фашистар сэрэппэккэ сэриинэн саба түспүттэрэ. Ити ыар сураҕы истии Маайалаахха самаан сайын ортото эмискэ ахсынньы аам-даамнаах тымныыта ааҥнаабытын, тоҥуунан-хатыынан хаарыйар халыҥ хаар үллүктээбитин тэҥэ этэ.

Сэрии эрэйдээх-муҥнаах ыар кэмнэрэ, аҥардас Маайалаахха эрэ буолбакка, Ийэ дойдуга бүтүннүүтүгэр сабардаабыта. Ону Маайалаах бэрт үчүгэйдик өйдөөн санааны түһэрбэккэ, ыһыктынан кэбиспэккэ, өссө күүрүүлээхтик, дьаныардаахтык, аһыыр ас тиийбэтин, таҥнар таҥас татымын аахсыбакка туран, өссө өсөһөн, бэйэни харыстаммакка күннэри-түүннэри кэриэтэ үлэлээбиттэрэ.

Маайа күһүн туппут сүөһүлэрин энчирэппэккэ төлөһүтэн сыл таһаартаабыта. Ханнык эрэйинэн маны ситиспитин киһи сатаан эппэт. Хас түүнүн утуйбакка, хас күн аһаабакка маны ситиспитэ буолуой? Кини оройуоҥҥа биир бастакынан ынахтан тыһыынчаттан тахсалыы киилэ үүтү ыан ылары ситиспитэ, төрүөҕү 100% тыыннаахтыы иитэн туттарара. Дьэ, бу иһин кинини 1946 сыллаахха «1941-45 сс. Аҕ дойду сэриитин кэмигэр килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээлинэн наҕараадалаабыттара. Онтон ССРС Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун  ыйааҕынан (27-IV-1947 сыл) Мария Алексеевна Парникова «Бочуот знага» уордьаны ылар чиэскэ тиксибитэ. Ити сыл Саха АССР-га социалистическай сүөһү иитиитин маастарын аатын сүкпүтэ.

Кини 1963 сылга диэри тохтоло суох ыанньыксыттаабыта, ол иһигэр 1956 сыллаахха 1 фуражнай ынаҕыттан 1216 кг үүтү ыан сыллааҕы былаанын 109% толорбута уонна оройуон «Бочуотун дуоскатыгар» тахсыбыта. 1957 сыл Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун Бочуотунай грамотатынан наҕараадаламмыта. 1963 сыллаахха Коммунистическай Үлэ ударнигын аата иҥэриллибитэ. Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтэ киниэхэ олохтоох суолталаах персональнай пенсияны анаабыта.

Мария Алексеевна үөрэҕэ да суох буоллар, санаабыт санаатын сайа саҥарар, бэйэтин үлэтин уопутун эдэрдэргэ тоҕо-хоро кэпсиир идэлээҕэ, итэҕэһи-быһаҥаһы кистии-саба сатаабат майгылааҕа, мунньахтарга, түмсүүлэргэ актыыбынайдык кыттара. Ол да иһин буолуо, нэһилиэгин Сэбиэтин депутатынан талыллан үлэлиирэ. Кини оройуоҥҥа биир бастакы ударник, стахановец быһыытынан киэҥник биллэрэ.

Бу холкуоһунай тутуу биир бастыҥ бэриниилээх үлэһитин үлэтэ, олоҕо эдэр ыччаттарга холобурунан сылдьар. Ол курдук нэһилиэк сайыҥҥы фермаларын биир сайылыга – Үрүҥ Сөмүйэ диэн кэрэ ааттаах сир кини аатынан ааттаммыта. Ол аат кэнэҕэһин кэнэҕэс да салҕанан бара туруон баҕарабыт.

Мария Алексеевна 1978 сыллаахха сэтинньи 27 күнүгэр биһиги кэккэбититтэн барбыта. Кини аатын үлэҕэ сиэннэрэ чиэстээхтик сүгэн иһэллэр.

Е. Федоров

1980 сыл