Информация о материале

Автор: Super User

Категория: Местные авторы и их произведения

Опубликовано: 10 февраля 2022

Просмотров: 422

            1951 с. Бороҕоҥҥо төрөөбүтэ. 1968 с. Дьокуускай к. 20 №-дээх оскуолатын бүтэрэн, СГУ тыа хаһаайыстыбатын факультетыгар киирбитэ. 1973 с. учуонай-зоотехник идэтин ылан, Найахыга «Коммунизм» холкуоска кылаабынай зоотехнигынан анаммыта. Партизан Заболоцкай аатынан сопхуоска комскомунан, Уус-Алдан райкомолун II-с сэкирэтээринэн, «Лена» сопхуоска кылаабынай зоотехнигынан, Дьокуускай к. «Госплемхолбоһук» тэрилтэҕэ үлэлээбитэ. 1983 сылтан «Найахы» сопхуоска, «Найахы» КП-га зоотехнигынан, биригэдьииринэн үлэлээбитэ. 1991 сыллаахха «Тускул» бааһынай хаһаайыстыба тэриммитэ. 2001-2005 сс. олохтоох дьаһалтаҕа тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһинэн үлэлээбитэ.

            Барыта 15 ырыалаах. Ырыалара, хоһоонноро Саха Өрөспүүбүлүкэтин ырыа айааччыларын антологиятыгар, араас хомуурунньуктарга бэчээттэммиттэрэ. Ааптар, мелодист, солист ити ырыаларынан улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ элбэхтик кэнсиэрдэргэ, куонкурустарга кыттан, гран-при, «Бастыҥ ааптар», «Бастыҥ толорооччу», лауреат ааттарын ылбыта.

            Кэпсээннэрэ «Байанай», «Күрүлгэн» сурунаалларга, «Кыым» хаһыакка бэчээттэмиттэрэ.  Кэргэнинээн Светлана Егоровналыын 1972 сылтан Найахы норуодунай хорун ырыаһыттара, бальнай үҥкүүгэ улууска хас да төгүл гран-при, өрөспүүбүлүкэҕэ лауреат аатын ылбыттара.

            1974 с. ЫБСЛКС XVII съеһин дэлэгээтэ, Бүтүн Сойуустааҕы, Россиятааҕы уус-уран самодеятельность көрүүлэрин лауреата, «СӨ тыатын хаһаайыстыбатын бочуоттаах бэтэрээнэ», улуус, өрөспүүбүлүкэ мелодистарын сойууһун чилиэнэ, "Найахы нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо" (2011), 2021 с. СӨ мелодистарын сойууһун "Үйэлээх ырыалар" бэлиэлэринэн наҕараадаламмыта.

 

Сэргэлээхпэр сааскы күн

 Сэргэлээхпэр сааскы күн

Сылаанньыта тыгыыта

Сибэккилээх кырдалым

Күөрэгэйин кэриэтэ

            Нарын-кэрэ ырыаын

            Эн миэхэҕэ ылларыый,

            Сүрэх иэйэр тойугун

            Эн доҕоргор анаарыый.

Сааскы чэбдик киэһэҕэ

Үөрэ-көтө көрсүһүү,

Илиибиттэн сиэттиһэн,

Оргууй сэргэ хаамсаарыый.

 

Киэҥ халлааҥҥа сулустар

Мичиҥнэһэ турдуннар,

Эдэр сүрэх тапталтан

Эймэнийэ ыллаатын.

 

Дьиэрэҥкэйэ кэрэтиэн

 Сайылыкка үрүҥ түүн

Оһуохайдыыр киэһэҕэ

Хара харах кыысчааны

Дьиэрэҥкэйин көрбүтүҥ?

            Оо, уйдара, уйдара, дайдара,

            Саха нарын кыысчаана

            Килбик-килбик мичээрдиин

            Дьиэрэҥкэйэ кэрэтиэн.

Сэмэй, килбик бэйэтэ

Тэбэнэттик суһуоҕун

Кэҕис гына көннөрө

Минньиэстик мичээрдиир.

 

Арай маннык күөрэгэй

Көй салгыҥҥа дьурулуур,

Арай маннык кыталык

Үҥкүүлүүрэ буолуо дуо?

 

Сибэкки кэрэтин бэлэхтиэм

 Көмүс ый күһүҥҥү халлааммар

Мөлбөйө наҕыллык да устар…

Хаамабын дьиримниир хаар устун,

Хаамабын күөх түүҥҥэ долгуйа,

Сүрэҕим сипсийэр ырыатын

Соҕотох ыллыыбын, ыллыыбын.

 

Ыллыыбын эн хара хараҕыҥ,

Долгуннаах суһуоҕуҥ туһунан…

Билбэппин арай мин эн кимҥин,

Билэбин арай эн кэрэҕин,

Билэбин соҕотох сылдьаргын.

 

Тапталбын көрсүөҕүм кэрэ саас,

Ый уоттаах харахтан таайаммын…

Биир тылы мин булан эппэккэ,

Эйигин, бэйэбин эрэйдиэм.

Сарсыарда саҥа күн тахсыыта

Сибэкки кэрэтин бэлэхтиэм.

 

Дьикти түүл

 Кырдалым ньаассын отун кэстэрэн,

Дьикти түүлбэр маҥан аты мииммитим.

Үрүҥ сиэлин өрүкүтэн, доҕорум,

Дьөһөгөйүм оҕото дьоруолуур.

            Үрүҥ сиэлин өрүкүтэн,

            Мин эрэллээх доҕорум –

            Маҥан атым дьоруолуур.

Таҥара кийиитэ дьэрэкээн

Күөх кырдалы киэҥ халлаанныын тэҥнээбит

Суугун кэрэ кыыс чараҥым көлүкэм

Ньууругар күлүгүн көрүммүт.

Суугун кэрэ кыыс чараҥым

Киэҥ көлүкэм ньууругар

Күлүктэрин көрүммүт.

Дьикти түүлбэр маҥан аты мииммиппин

Эрэнэн эйиэхэ кэпсиэхпин

Чоҕул харах кэрэ кыысчаан доҕоруом,

Сэмэй бэйэҥ кистээн-кистээн үөрүөҥ дуо?

            Чоҕул харах кэрэ кыысчаан,

            Саха кыыһа доҕоруом,

            Кистээн-кистээн үөрүөҥ дуо?

 

Сайылык

 Сарсыарда эрдэттэн ол онно

Биэдэрэ тутуурдаах кыргыттар

Иһийбит чуумпуну аймааннар,

Көхтөөхтүк үлэҕэ тахсаллар.

 

Ыан бүтэн, саһарҕа кыыһыыта

Долгуйар кыыс нарын күлүүтэ,

Эдэр саас угуйар ырыата

Сахалыы тойукпар дьиэрэйэр.

 

Сарсыарда эрдэттэн ол онно

Биэдэрэ тутуурдаах кыргыттар

Иһийбит чуумпуну аймааннар,

Көхтөөхтүк үлэҕэ тахсаллар.

 

Кэхтибэт талааннар вальстара

 Ыраах да, чугас да доҕоттор,

Бу ырыа эҕэрдэ ыытабын.

Сүрэҕим сүбэтин түмэммин,

Бүтэһик төлөнүн уматтым.

            Доҕоттор көрсүөҕүҥ аны саас

            Кырдалга ньургуһун тыллыыта,

            Кылбаарар, талбаарар салгыннаах

            Эдэркээн сааспытын эргитэ.

Ким кырдьан, чанчыктыын кырыаран,

Уоллаах кыыс оҕото ыраатта.

Соҕотох туруйа ырыатын

Сорохпут, оо, ыллаан ааспыта.

 

Элбэх тыл сымсаҕын билинэн,

Утары көрсөммүт олоруох,

Ааспыты барытын ахтыһар

Кэм тиийбэт биһиэхэ өрүүтүн.

 

Саҥалыы көлүөнэ ыччаттар

Атыннык сахалыы ыллыыллар.

Ол эрэн, кэхтибэт талааҥҥыт

Сүрэхпэр тыыннаахпар өрүүтүн ыллыаҕа.

 

«Лена» сопхуос туһунан ырыа

 Көҕөрөн уҥуор көстөр Кангалас хайата,

Иннибэр нэлэһийэр Суотту киэҥ сыһыыта.

Бу манна, Саха сирин биир кэрэ аартыгар,

Тапталлаах Ленам аатын сопхуоспут ааттатар.

            Лена – бу үлэ сирэ,

            Лена – бу дьолбут сирэ,

            Лена – бу таптал сирэ.

            Ленабыт – сопхуоспут.

Үлүскэн үүтү ыырга өрүүтүн дьулуһа,

Эмис диэн эти ыла эрдэттэн үлэлии,

Эдэркээн ыччаттаргын үрдүккэ көтүтэ,

Эйэлээх бу олоххо үүнэ тур, эн Лена.

 

Балыктаах вальса

 Күлэ-үөрэ мичилийэр тахсар күнү уруйдуу,

Күлүмүрдүү нэлэһийэр ыраас уунан дьиримнии,

Үөрэ-көрсө долгуһуйар сырдык уунан күлүмнүү

Кутуллар сырдык иэйиинэн миигин абылыыр.

            Балыктаах, Балыктаах,

            Мин дойдум – Балыктаах.

Сахалыы сырдык ырыалаах

Дойдум Балыктаах.

Сибэккитин симэҕинэн мүөттэнэр көй салгыннаах,

Сэбирдэҕин суугунунан суһумнуур күөх чараҥнаах.

Күөл үрдүгэр бөһүөлэгин сырдык-ыраас дьиэлэрдээх,

Ол онно ырыа аргыстаах хоһуун дьоннордоох.

 

Киэҥ Москваҕа тиийэ биллэр көхтөөх ырыа дьиэрэйэр.

Эдэр буоллун, эмэн буоллун, сүрэх күүскэ битийэр.

Дьикти вальска бигэтэрдии Балыктааҕым сынньанар,

Нуурайан сырдык киэһэҕэ ордук киэркэйэр.

 

Дорообо, дьоллоох Суотту

 Хантан да тиийэн кэлиим,

Көрсүһэ миигин үөрэ

Күөҕүнэн күлэр хочом,

Киэҥ Лена ийэ тыына.

            Дорообо, дьоллоох Суотту!

            Дорообо, күндү дьонум.

            Дорообо, Лена эбэм,

            Дорообо, дойду сирэ!

Мырааным сырал уота,

Бэс чагда эмтээх сыта,

Көҕөрөр уҥуор хайа –

Барыта дойдум миэнэ.

 

¥лэһит мааны дьонум

Боростуой үүттээх чэйэ

Ийэлии өрүү сылаас,

Санаалыын кытта ыраас.

 

Саҥа дьыл

Саҥа дьыл күүтүүлээх киэһэтэ,

Мөлүйүөн алмаас таас үҥкүүтэ,

Саҥа дьыл - өй-санаа күүрүүтэ,

Кэтэспит үөрүүбүт түгэнэ.

 

Түннүккэ күн араас оһуорун

Тымныы оҕонньор ойуулуур.

Хаарчаана тырымныы үҥкүүүлүүр,

Сүрэҕии үөрүүнэн уруйдуур.

 

Харыйа күлүмнэс уотугар

Кэрэ кыыс хараҕа мичийэр.

Саҥа дьыл тапталы күөдьүтэр,

Саҥа дьыл эрэли үөскэтэр.

 

Кэлэр кэм кэскилин туһугар

Көлүөнэ илииттэн ылсыһар.

Чөл олох сырдыкка ыҥырар,

Кэрэчээн сулустуу сыдьаайар.

 

Сылгыһыт ырыата

 Сыһыылары кэрийэн,

Сыбар тыаны кэстэрэн,

Сылгыларбын бэрийэн,

Сылайбыппын сэрэйэн,

Минньигэстэй мичээргин

Бэлэхтээриий, эн миэхэ,

Мичилигим оҕото, мичийээнэм оҕото!

 

Тоҕус хонук устата

Толоон, ыарҕа ыалдьыта

Тоҥон-хатан кэлбиппин,

Тэлгэһэҕэр киирэҥҥин

Минньигэстэй мичээргин

Бэлэхтээриий, эн миэхэ,

Чырылыгым оҕото, тырымнаайым оҕото!

 

Сүрэхэйбин сойута,

Сүһүөхтэрбин уоскута,

Сылаанньыта, манньыта,

Сымнаҕастык санньыта

Минньигэстэй мичээргин

Бэлэхтээриий, эн миэхэ,

Көмүһүгүм оҕото, күлүмнүүрүм оҕото!

 

Хаар түһэр…

 Хаар түһэр, хаар түһэр

Санаа курдук ыраастык.

Хаар түһэр, хаар түһэр

Эрэл курдук ситимник.

            Түһүмээриий, күн хаар!

            Эн тохтоорууй, маҥан хаар,

            Чанчыктары кырыардан,

            Эдэр сааһы суурайан.

Хаар түһэр, хаар түһэр

Күндү таастыы күлүмнүүр

Эн намчы санныгар,

Эн уоскар, кыламаҥҥар.

 

Хаар түһэр, хаар түһэр -

Эн күлэриҥ иһиллэр…

Хаар түһэр, хаар түһэр -

Эн суолуҥ симэлийэр.

            Түһүүй, түһүүй хаар!

            Эргичийэр маҥан хаар,

            Икки сылаас иэдэскэ

            Итии сүүрээн илгийэр.

Хаар түһэр, хаар түһэр

Таптал курдук ыраастык,

Хаар түһэр, хаар түһэр

Эрэл курдук симиктик.

 

Информация о материале

Автор: Super User

Категория: Местные авторы и их произведения

Опубликовано: 10 февраля 2022

Просмотров: 323

     1974 с. Уус Алдан улууһун Найахы нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Оскуола сааһыттан айар. Таптал, ийэ, оҕо, айылҕа тиэмэтигэр ордук элбэх айымньылаах. Кэлин кэпсээн суруйуутугар холонор, икки хоһоон хомуурунньуктаах. 2018 сыл “Куорсун” диэн Уус Алдан улууһун айар куттаахтарын күрэҕэр прозаҕа – 1 миэстэ, поэзияҕа – 3 миэстэлээх. Уус Алдан улууһун “Мүрү саһарҕата” хаһыакка ситимин быспакка айымньылара тахса тураллар. 2019 сыл Уус-Алдан улууһун “Куорсун” айар куттаахтарын күрэҕэр хоһоонноро анал биһирэбили ылбыттара.

 

Ыам ыйа – Аҕам ыйа

 Ыам ыйын маҥнайгы күнэ –

Аҕам күн сирин көрбүт күнэ,

Күөх окко түспүт киинэ –

Ийэтин үөрдүбүт түүнэ.

 

Ыам ыйа – Аҕам ыйа,

Саймаархай сайынныын сайа,

Салгын сии таарыйа,

Сылдьара дии, илимин баайа

 

Ыам ыйын тохсус күнэ –

Аҕам Кыайыытын күнэ,

Мэтээллээх көстүүмүн кэтэн,

Өрөгөй хаамыыга үктэһэн.

 

Астык этэ, аҕам баара -

Аа-дьуо сис туттан хаамара,

Сиртэн сыыс булан ылара,

Сонно тута быраҕара.

 

Ыам ыйа – Аҕам ыйа,

Ампаарга сахалыы ыаҕайа

Эн сайыҥҥын санатара,

Көхөҕө ыйанан турара...

 

*   *   *

Бүдүгүрэн түһэн, бүгүн –

Бүрүллэн, күн да күн…

Күлүгүрэн түһэр күһүн –

Күдэҥҥэ көтүтэр көмүһүн.

 

Кэллэ эбээт, кэмэ кэллэ.

Бэлиэ, билгэ бэйэтэ биллэ.

Тэлгэһэни тибэр силлиэ

Иһиирэрэ эрэ иһиллиэ.

 

Арай хараҥа былыттан

Хаар барахсан кыбыстан,

Аат эрэ харата, харыстаан,

Хара сиргэ хам сыстан.

 

Айылҕа аныыр ыйааҕа,

Хайа да дьыла – санааҕа

Ардыыр, хаардыыр анала,

Арыт харах хайҕала.

 

Кыыс хатыҥ

 Көмүс өҥүн бүрүнэн,

Күһүн күөлгэ көһүннэ.

Кэмэ кэлбитин билинэн,

Кэрэ бэйэтин көрүннэ…

 

Арай онно – Кыыс хатыҥ,

Сайыҥҥыттан быдан атын.

Аттынааҕы харыйатын

Лабаатынан сабырыйбытын.

 

Устар уһун уҥуоҕун 

Тупсарар солко суһуоҕа.

Ууга оргууй суунуоҕун,

Уйгуурдар уу оҕуһа.

 

Сэбэрэтэ кэрэтиэн,

Килбик кийиит кэриэтэ.

Сэбирдэҕин тэлибэрэтэ,

Күһүҥҥү үҥкүүгэ эргиттэ.

 

Ийэ сир – Ийэбит кэриэтэ

Ийэ сир – ийэбит кэриэтэ,

Туохха да тэҥнэммэт кэрэтэ,

Иһийбит дьикти көстүүтэ

Иэйиибит үөскүүр төрүөтэ.

 

Дойдубун ахтаммын, дуоһуйа

Чуумпуну одуулаан, соһуйа

Хонууга олордум уоскуйа,

Хоһооммор холбоору хоһуйа.

 

Күөҕүнэн симэммит кэмигэр,

Сир аһа, дьэ манна минньийэр,

Күн уота күлүмнүүр күөлүгэр,

Сөрүүкээн, сүрэҕим көнньүөрэр.

 

Этиҥнээх ардаҕын дохсуна

Быстахтык курулаан, халынна.

Алааһым арылы кустуга,

Курбуулуу кууспут курдуга.

 

Ийэ сир – Ийэбит кэриэтэ,

Салгынын мүөттээх сүмэтэ,

Биһиэхэ иҥэрбит бэлиэтэ,

Инники кэскилбит кэлиитэ.

 

Кэтэһии – дьахтар анала

 Ийэ күүтэр күндү оҕотун,

Күнү күннүктээн, түннүгү өйөөн.

Дьахтар кэтэһэр эрэнэр киһитин,

Аантан арахпакка, хараҕа манаан.

 

Үйэтин тухары өрүү кэтэһэр,

Дьиэтин бэрийэн, күнэ киэһэрэр.

Сүүрэр-көтөр, күөһүн өрөр,

Үлэтэ бүппэт күн бүгүнүгэр.

 

Ардыгар кэтэһии кэлэтии да буолар,

Аймалҕан аргыстаах сураҕы толорор.

Хомолто, хоргутуу дууһаны хам тутар,

Соҕотох суол устун сордонор сороҕор…

 

Сүрэҕин сылааһын олорчу биэрэр

Усталаах олоҕун дьоллоох кэмигэр,

Төрөтөр оҕотун тоҕус ый көһүтэр.

Дьахтар барахсан анала – кэтэһэр…

 

Түүлбэр

 Бөлүүн түһээн эйигин

Түүлбэр көрдүм, сэргиигин?

Сэмээр кэлэн илиибин

Сэрэнэн сиэтэ бигиигин.

 

Сэргэстэһэ, эн миигин

Кэтэспиккин кэпсиигин.

Кэлэн иһэн, сир сиигин

Тэпсибиккин тэбиигин.

 

Эмискэ эргиллэ биэрэҕин,

Илиибин киэр илгэҕин,

Бэлэнньигим тимэҕин

Төлө сүөрэ сүүрэҕин.

 

Түксү, түүлбэр көстүмэ,

Тэбис-тэҥҥэ күлсүмэ.

"Сэгэрим" – диибин, истимэ,

Сирим сиигин тэпсимэ.

 

Эргиллии

 Саалаах саха саллаата

Балаҕанын атыллаата.

Сиэл быалаах ыаҕайата,

Салгынтан хамсаата…

 

Иэримэ дьиэтэ иччитэх,

Ийэтэ эрэйдээх тиийбэтэх,

Чэрдээх илиитэ ирбэтэх,

Иллэҥ диэни билбэтэх.

 

Сууланан олорботоҕо,

Сут-кураан сордоотоҕо…

Буолаҕа булуугу состоҕо,

Суолу-ииһи солоотоҕо.

 

Бытырыыстаах былаата,

Халадаай ырбаахыта,

Ийэтин минньигэс сыта,

Бэл, кэлэргэ дылыта.

 

Хаарыан баҕа санаата,

Туолбатах ырата,

Хараастар хаһыыта

Халлааны сатарытта!

 

*  *  *

Эрэйдээмэ эн миигин –

Элитэн кэбис эниэҕиттэн.

Эйэргээбэт эрээригин

Илгэн кэбис эйгэҕиттэн.

 

Күнүүлээмэ эн миигин –

Көтүтэн кэбис өйгүттэн.

Көмүскээбэт эрээригин

Күрэтэн кэбис үөрүүгүттэн.

 

Сүтүктээмэ эн миигин –

Сүтэрэн кэбис түүлгүттэн.

Сөбүлээбэт эрээригин

Сүөрэн кэбис сүрэххиттэн.

 

Суохтаама эн миигин –

Сотон кэбис олоххуттан.

Суолталаабат эрээригин

Солоон кэбис суолгуттан.

 

Оҕо ытыыр саҥата

Чуумпуну аймаата.

Уол оҕо төрөөтө!

Олоҕу төлкөлөөтө.

 

Ийэтин мичээрэ

Уоскутта уолчаанын.

Илиитин сылааһа

Утутта чыычааҕын.

 

Аҕатын эрэлэ –

Суолталаах киһитэ,

Инники кэскилэ –

Удьуорун салгыыта.

 

Минньигэс оҕо сыта

Сүрэххитин сөрүүккэттин.

Кыра киһи кэлиитэ

Дьиэҕит иһин сырдаттын.

 

*   *   *

Кыыс оҕо – Таҥара бэлэҕэ,

Сибэкки сиэдэрэй симэҕэ.

Инники эрэлэ – кэрэҕэ,

Итэҕэй, кэскилэ кэлиэҕэ.

 

Ийэтин истиҥ дьүөгэтэ –

Сэмэй мөссүөнэ, дьүөрэтэ.

Ыйдаҥа сырдык киэһэтэ –

Ньилбэгэр сэмээр бигэтэ.

 

Олоҕу ситэрэн биэриэҕэ,

Хонууга, күөх оттуу симиэҕэ,

Күөрэгэй көрүлүү көтүөҕэ.

Кыыс оҕо – Таҥара бэлэҕэ.

 

Ийэбэр

 Ийэкээм, олуһун ахтаммын,

Сып-сылаас иэдэскэр сыстаммын,

Санныгар төбөбүн уурабын,

Уоскуйан олорон кууһабын.

 

Өйдүүбүн, үтүлүк тикпиккэр –

Күөх быатын муодарҕыы көрбүппүн,

"Уһуллан түспэтин" – диэбиккэр

Моонньубар иилинэн, үөрбүппүн.

 

Лэппиэскэҥ минньигэс амтанын

Туохтааҕар да ордорор эбиппин.

Күн аайы билигин ахтабын

Сүөгэйгэ оймоон сиэбиппин.

 

Эйиэхэ, мин күндү киһибэр,

Тапталлаах күн-күбэй Ийэбэр,

Аныыбын хоһоонум тылларын,

Олоҕум чаҕылхай күннэрин.

 

 

Информация о материале

Автор: Super User

Категория: Местные авторы и их произведения

Опубликовано: 10 февраля 2022

Просмотров: 339

 

      Уус Алдан оройуонун Найахы нэһилиэгэр 1967 с. төрөөбүтэ. 1984 сыллаахха бэтэринээр идэтин баһылаан, нэһилиэгэр "Найахы" сопхуоска биэс сыл үлэлээбитэ.  Өнөр нэһилиэгэр элбэх оҕолоох ыалга улахан уолларыгар Андрей Андреевичтыын холбоһон, ыал буолан үс оҕо эйэҕэс ийэтэ, элбэх сиэн амарах эбээтэ. Билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор. 1986 сылтан хоһоон суруйар. Улууһугар 2010 сылтан "Уһуктуу" айар куттаах дьахталлар түмсүүлэрин чилиэнэ. Өнөр нэһилиэгэр "Мүрү саһарҕата" хаһыакка улуус общественнай корреспондена. Хоһоонноро уонна ырыалара хомуруунньуктарга, ырыанньыктарга, "Күрүлгэн", "Үйэ» сурунаалга, Тойон Мүрү" мелодистар түмсүүлэрин 40 сылыгар аналлаах "Уус Алдан мелодистара, ырыалаах поэттар" диэн ырыанньыкка тахсыбыттара.

     ххх

Оо, сыл-хонук түргэниэн,

Түннүгүнэн элэс гыннаҕыан,

Чыычаах курдук көтөн аастаҕа,

Олохпут тэтимэ буоллаҕа...

 

Маннык кэм кэрдии түргэнин,

Күн-дьыл элэҥнээн ааһарын,

Хардыытын дьулусхан эргиирин,

Оҕо сааспар билбэтэх эбиппин.

 

Сааһырыы боруогар үктэнэн,

Истиҥ тапталым суоһунан,

Сиэн оҕо үөрүүтүн үллэстэн,

Дуоһуйан ылабын дьоллонон...

 

Айар абылаҥҥа куустаран,

Олоҕум олугун түстүүбүн,

Иэйиим тиһиллэр ыллыгар

Дьылҕам бэлэҕин сомсобун !

 

Ийэм, ийэкэм барахсан

 

Ийэм, ийэкэм барахсан

Сэмэй эйэҕэс майгыгын,

Сып-сылаас илииҥ ытыһын,

Оргууй имэрийэ көрөргүн.

 

Саас ортолоон олороммун

Ардыгар суохтаан ылабын,

Килбик, элэккэй мичээргин,

Намыын, наҕыл саҥаҕын.

 

Сылаас, истиҥ кыһамньыҥ,

Үөрэтэр-такыйар сыһыаныҥ,

Туохха да тэҥнэммэт кэмин

Санаан өрүтэ тыынабын....

 

Аанньал курдук күндү киһим -

Ийэм, ийэкэм барахсан,

Өрүү арчылыы сырыттын

Алаадьыҥ минньигэс сыта.

 

Доҕоруом

 

Сиэн саҥата чуопчаарар,

Чуораанныы чугдаарар,

Алаадьы сыта арчылыыр,

Алаһа дьиэбин алгыстыыр. ...

 

Сүрэхпит баҕатын толорон,

Дьоллоно, дуоһуйа олорон,

Ол кэмтэн хаһыс хаарбыт

Ууллан аастаҕа, доҕоруом...

 

Билигин да көрөбүн

Сэмэй, элэккэй мичээргин,

Сымнаҕас, наҕыл бэйэҕин,

Оҕолуу көнө майгыгын.

 

Эдэр сааспытын санаһан,

Соргулаах суолу тутуһан,

Истиҥ тапталбыт суоһунан,

Олохпут үөрүүтүн үллэстиэх !

 

Т³р³³бµт дойдум кэрэтиэн...

 

Т³р³³бµт дойдум кэрэтиэн,

Олу´ун да±аны ахтабын

Саймаархай сайы²²ы кµнµн,

Сайбайа к³±³рбµт тыатын.

            Хос ырыата:

            Тэлгэ´эм хонуутун устун

            Мэниктии дайа сµµрэрбин,

            Сымна±ас окко дугунан,

            Чугдаарбыт о±о саас кэмнэрбин!

Найахым нарын алаастарын,

Дбэрэкээн ³²н³³х сы´ыытын,

С³рµµн Эбэбит уутугар

Чомполоно с³тµ³лµµрбµн.

 

Айыл±ам кэрэ к³стµµтµн,

Сайа илгийэр сиккиэрин,

Суугунуур хаты² чара²ын,

Минньигэс кµп-кµ³х суугунун.

 

Оо, саас…

 

Үчүгэйиэн, күлэ-үөрэ

 Күн күлүмнүү тыкпыта,

Тырым уоттаах сардаҥатын

Чаҕылыччы ыспыта!

 

Кырыыһаттан таммахтар

Лыҥкынаһа сырсаллар,

Тэҥҥэ үөрсэн чыычаахтар

Саас ырыатын ыллыыллар.

 

Таһырдьаттан оҕо-аймах

Киирбэт күнэ дьэргэйдэ,

Эдэр сааспын эргитэн

Мэник сүрэх эппэйдэ.

 

Маннык кэрэҕэ кыттыһан,

Сирдээҕи олоҕум киэркэйэр,

Сырдыгынан сыдьаайан,

Сааскы күнүм сандаарыйар.

 

Сандал саас

 

Күндээрэр күөх халлааҥҥа

Күммүт чаҕылыйа тыкта,

Сандал сааспыт кэлиитэ

Сып-сырдыгынан сыдьаайда.

 

Дьиэм таһыгар туллуктар

Үөрдүһэн көтөн түстүлэр,

Чуубугуруу чугдаараннар,

Тула өттүбэр дайдылар.

 

Сандааран, эчи, үчүгэйиэн -

Киһи үөрүөх, ылааҥы күнэ.

Тула дьэргэлгэн кустуга

Тырымныыр, дьиримниир...

 

Иэйиим уһуктар кэрэттэн,

Маннык көстүүттэн долгуйа,

Сүрэҕим тэптэ эппэйэ,

Сааскы салгыҥҥа дуоһуйа.

 

Туллуктар

 

Үчүгэйкээн да туллуктар

Дойдубар көтөн кэлбиттэр,

Сарыкынайа тэлээрэн,

Күрдьүк хаарга түһэллэр.

 

Сымнаҕас хаары оймооннор,

Чомчооруһа хаамсаллар,

Чырыптыы чугдаараннар,

Харалдьык сиргэ түмсэллэр.

 

Ылааҥы күнү уруйдаан,

Эмискэ үөрдүһэн ылаллар,

Тэлгэһэбин оһуордаан,

Дьикти кэрэтик көтөллөр.

 

Оо, туллуктар, туллуктар,

Хаар кэриэтэ туртаһаннар,

Сааспыт кэрэ илдьиттэрэ,

Сырдык санаам кыымнара.

 

Күммүт күөрэйдэ

 

Бурҕайар туманы үтэйэн,

Саҕахтан күммүт күөрэйдэ,

Килбиктик кытара кыыһан,

Сып-сырдыгынан сыдьаайда.

 

Сыыйа аргыыйдык сандааран,

Чаҕыл мичээрин бэлэҕэ,

Тымныы дьыбары силэйэн,

Күнүм күндээрэн тыктаҕа.

 

Кыраһа хаарга тырымныыр

Хатыҥ лабаата сэгэйэр,

Кырыарбыт дьикти оһуора

Кылбачыйа күлүмүрдүүр.

 

Кыһыҥҥы чэбдик салгыҥҥа

Эҕирийэ тыынным астына,

Манньыйан ыллым дуоһуйа,

Айылҕам кэрэтин көрөммүн!

 

Алааһым хатыҥа

 

Сайынын нарын-нарыннык

Ытарҕа кэтэн симэннэ,

Кэрэчээн сэбэрэтинэн

Алаас тулатын киэргэттэ.

 

Кэрэтиэн кыыс хатыҥчаан -

Уһун суһуоҕун тарааммыт,

Алааһым устун сайбайан,

Халадаай ырбаахы кэппит.

 

Нуолур солкоҕо сууланан,

Күөх сэбирдэҕин бэрийбит,

Күҥҥэ көөчүктүү имнэнэн,

Олус намчытык сэгэйбит.

 

Оо, хатыҥым тупсубутуон,

Мүөттээх лабааҕын арыйан,

Сэбирдэх быыһын сэгэтэн,

Дьикти сипсиэргин истэбин.

 

Сардаана сибэкки

 

Сайыммыт сэдэх симэ±э

Дойдубар тыллан сэгэйдэ,

Кыыс о±о сэмэйин санатан,

Кыбыстан кытара кыыста.

 

Аттыбар оргууй сипсийдэ

Нап-нарыннык сардаана,

“К³рµµй миигин” – диэбиттии,

Олус кэрэтик имнэннэ.

 

Бэттиэмэ оттон кµ³гэйэн,

Таптал иэйиитин тµстээтэ,

Чээлэй кµ³хтэн долгуйан,

Алаа´ым устун тэтэрдэ.

 

Оо, сардаана сибэкки...

Килбик кэрэ бэйэ±ин,

Сиэдэрэй, намчы дьµ´µ²²µн

Ама ким кэрэхсээбэт буолуой!

 

 

Хаар үҥкүүтэ

 

Дойдум устун маҥан хаар

Кыыдамныыра кэрэтиэн.

Тула өттүбүн киэргэтэн,

Үҥкүүлүүрэ үчүгэйиэн!

 

Маннык кэрэни көрөммүн,

Сымнаҕас хаарга дугунан,

Наҕыл ырыаҕа уйдаран,

Тэҥҥэ үҥкүүлүөх курдукпун.

 

Сарсыарда сырдык хаарга

Ыллыгым суолун тэлэбин,

 Ыраас лиистии саҥалыы

Олоҕум оллугун түстүүбүн.

 

Кыстык кыһыҥҥы ыйдарга

Санаабын сайа этиэҕим,

Иэйиим тиһиллэр ыллыгар

Хаарым оһуорун ойуулуом.

 

Тула хаар, хаар

 

Ити санаам кыырпахтара

Оһуор ойуутун тиһэллэр.

Бүгүн миигин үөрдээри,

Наҕыллык даҕаны түһэрэ.

 

Хос ырыата:

 

Тула хаар, хаар кыырпаҕа

Оҕо сааспын санатар.

Оонньуохпун баҕаран кэллим,

Сыа хаары ытыспар ылан...

 

Маннык кэрэтик талбааран,

Кыыдамныыр, күлүмнүүр,

Ыраас санааны ситимниир,

Олохпун киэргэтэ симиир.

 

Дьиктитик, нарыннык хаар

Тула өттүбэр ыһыллар,

Маҥан, маҥан кыырпахтар,

Аттыбар дайан ылаллар.

 

Наҕылыйа түһэр хаартан...

Мин бүгүн санаам сааһыланар

Наҕылыйа түһэр хаартан.

Сүрэҕим үөрүүнэн саҕыллар

Кылбаа көмүс кыыдамыттан...

 

Сүргэбин көтөҕөр иэйиинэн

Хаар уйдара намылыйар.

Үрүҥ үрүмэччилии талбааран,

Аттыбар кыырпахтыы дайар.

 

Сымнаҕас хаарым налыйа,

Симик сипсиэрэ наскыйа,

Намыыннык, нарыннык үллүйэ,

Тулабар күлүмнүү кылбаарар.

 

Оһуор кыырпахтара тэлээриһэн,

Дууһабын уоскутар курдуктар,

Манньытар даҕаны эбиттэр,

Кыһыным үҥкүүтүн көрдөрөн !

 

 

 

Информация о материале

Автор: Super User

Категория: Местные авторы и их произведения

Опубликовано: 10 февраля 2022

Просмотров: 335

        1952 с. Найахы нэһилиэгэр холкуостаах кэргэнигэр төрөөбүтэ. 1971 с. Найахы орто оскуолатын бүтэрэн икки сыл «Коммунизм» холкуоска ыанньыксыттаабыта. 1973 с. СГУ тыа хаһаайыстыбатын факультетыгар үөрэнэ киирбитэ. Үөрэҕин бүтэрээт, «Дүпсүн» сопхуоска ыанньык сүөһүгэ биригэдьииринэн үлэлээбитэ. 1981 с. «Найахы» сопхуос тэриллитигэр селекционер-зоотехнигынан үлэлии кэлбитэ. Бу идэтинэн 2006 сылга дылы ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. СӨ Тыа хаһаайыстыбатын салаатын Судаарыстабаннай бириэмийэтин лауреата буолбута. 2007-2010 сс. олохтоох дьаһалтаҕа тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһинэн үлэлээбитэ.  «СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна» бэлиэнэн наҕараадаламмыта. «Уус-Алдан улууһун бочуоттаах олохтооҕо» (2019). 2010 сылтан бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор.

      Айар үлэнэн 1990 сылтан дьарыктанар. Айымньылара улуустааҕы «Мүрү саһарҕата» хаһыакка, «Уус Алдан мелодистара, ырыалаах поэттар», «Ньургуһуннар», «Сайылыгым барахсан», «Айар кутум иэйиилэрэ хомуурунньуктарга бэчээттэмиттэрэ.

Ахсынньы ыйым

Дьыбар тыыннаах ахсынньы ыйым

Дьэ, бурҕайа бускуччу тыынным.

Дьиҥ сахалыы тыын төлө көттө,

Дьэгдьийдэ хаайтарбыт мин кутум.

            Дьирбии кырыа симэҕин иилэн,

            Дьоһуннук чаҕылыччы тутан,

            Дьол быатын оргууй төлө тардан,

            Дьүкээбил суһумун оонньоттуҥ.

Хаар көмүрүө буола тоҥноҕо

Халыҥ суорҕан, бүтэй бүрүө.

Дьоруолуу сиэллэ сылгы үөрэ

Халыҥ тыаҕа саста, хорҕойон.

            Ахсынньы -  мин төрөөбүт ыйым

            Ахсым тымныытын сөбүлүүбүн,

           Дьөһөгөй оҕото дьоруолаан,

           Дьиэрэҥкэй тэбэр, суолбун үктээн.

                                  

Ахтылҕан

 Ахсынньы ыйым барахсан

Аргыардаах ааҥҥын арыйан,

Аарыма бэйэҥ аргыйан,

Айгыстан кэллиҥ будулуйан.

            Аҕынным оҕо саастарбын,

            Аҕас-балыс балтыларбын,

            Айан аартыгын кэтиирбин,

            Ахтыһа көрсөр күннэрбин.

Аахайбат этим дьуолкабын,

Айманар оҕо үөрүүтүн.

Ахтарым күүскэ ийэбин,

Амтаннаах күөрчэх сиэтэрин.

            Аҕамсыйбыт күндү эрэлим

            Аҕаккам хаһан кэлэрин

            Ааҕарым оргууй тарбахпын,

            Астынан үөһээ тыынарым.

Аҕаккам бүгүн кэлиэхтээх

Аам-даам тымныыны силэйэн.

Айанныам этэ ийэбэр

Ахсым атынан көтүтэн.

                                     

Көөчүүк тэбэр ыйым

Манньыйа-манньыйа мөлбөйө устар,

Минньийэ-минньийэ мичик гынар,

Эчикийэ кэрэтин, сүргэни көтөҕөр!

Кулунчугум ыйа көөчүүк тэбэр.

Төгүрүччү көрөн, хараҕы үөрдэр.

Хоммут санаа көппөҥнүүр,

Ордуос майгы түллэҥниир,

Туллах гынна тутум санаа,

Тырып гынна сылаас иэйии.

Төлө көттө, төлөһүйэ түстэ,

Көмүрүө хаарга күөлэһийдэ,

Сыыдамнык сыыртан төкүнүйдэ,

Иирэ талахха иилистэ түстэ.

Сааскы мэник тыал тутан ылла,

Кулунчук кутуругар баайда…

Кулун тутар ый манньыйда,

Мичик гынна, минньийдэ.

                           

Күөх маайым

 Күөх маайбыт барахсан

Күлбүтүнэн кэллэ, мичийдэ.

Күнүм үөһээ тахсан күөрэйдэ,

Күлүмнүү көттө, эргичийдэ.

            Күөх маайбыт барахсан -

            Көрсөбүн билигин долгуйа.

            Күүтэбин ааспыты манньыйа,

            Уулусса долгуйар суугунун.

Күөх маайбытын көрсөн,

Хаамарбыт дьоһуннук туттаммыт,

Халыҥ доҕор-атас буоламмыт,

Холуубу, былааҕы тутаммыт.

            Сүрэхпит биһиэнэ кырдьыбат -

            Сүһүөххпүт үрдүгэр сылдьабыт.

            Сиэдэрэй симэхтээх талахпыт -

            Сүрэхтэн сүппэт өйдөбүлбүт.

 

Ньургуһун тыллыбыт

 Көрүүй, көҕөрбүт кырдалбытыгар

Ньургуһун тыллыбыт сыыр быарыгар,

            Сэбирдэх сөтүөлүүр хаар уутугар

            Тулабар талах чыычааҕа туойар.

                        Кэрэтиэн хатыҥчааным барахсан

                        Күнү көрбүт, үнүгэһэ тыллан.

                        Чиргэл тиитим оргууйдук хамсанан,

                        Мутукчатын көрдөрөр сэрэнэн.

            Үчүгэйиэн күөх окко турарым.

            Күнүм уота ураты чаҕылхай,

            Кэҕэ кыылым кэрэтик чобуорхай,

            Сибэккибит дьэ кырдьык тупсаҕай.

                        Харыстааҥ дуу, кэрэчээн бэлэҕи,

                        Хаарыан көмүскэлэ суох симэҕи,

                        Намчы, ымыы куттаах бэйэлээҕи

                        Нуурал киэһэ уоскуйа көрүөҕү.

 

Сааскы сарсыарда

 Сарсыарда күн тахсарын көрсөн,

Анааран ылабын иһийэн,

Астына көрөбүн түннүгү,

Сааскылыы сыдьаайар сырдыгы.

Сулустар суһумнуу күлэллэр

Айаннарын аартыгын тутан,

Аймана сүтэллэр далайга,

Сиккиэр тыал сапсыйар атаара.

Саас аайы тырымныы үөрэҕин

Арылы кустук хаарга түһэн,

Астына истэбин билигин

Салааскам сырылыы оонньуурун.

Сырдыгын, ырааһын сааскы күн -

Айылҕам абылыыр көстүүтэ,

Алаадьы астаата хаһаайка,

Сахалыы сиэринэн маанылаан.

 

Оо, айылҕам барахсан

 Мэҥэ халлааным анныгар

Мэтэлдьийэ хаамтым,

Мааны кыыс дэтээри

Маҥан сибэккигэ састым.

Ырыа куолас ылаары

Күөрэгэйгэ холоннум,

Үргэл сулустуун сиэттиһэ

Үҥкүүлээн тэйдим,

Чолбон сулус буолан,

Чолбоодуччу көрдүм,

Илин саҕах кыыһарыныы

Кыбыстан кытаран ыллым,

Үрүмэччи үөрүн кытта

Үөһээ көтө дайдым,

Аарыма хатыҥҥа тэҥнии

Халадаайбын кэттим,

Үрүҥ субатыгар ымсыыран,

Үүтүнэн сайҕанным.

Элиэ кыыллыы элиэтии

Эн суолгун көрдөөтүм.

 

Оо, айылҕам барахсан

Кэмнэммэт кэрэтиэн…

Киһи барахсан айыллан

Эн ньууургар таалалыы,

Көччүйэр күөнэхтии,

Күн көҥүл оҕото буолан,

Кэрэмэс бэрдэ дэтэн…

 

Ырыа куттаах түөлбэм

 Найахым сиригэр,

Киэҥ эбэм биэрэгэр

Ырыа куттаах түөлбэм

Дьоро күнэ үүннэ.

            Кыракый үрдэлтэн

            Кулууппут дьэндэйэр,

            Киэҥ аанын тэлэйбит

            Ыллыктаах Ылдьаабыт.

Ырыа кут буолаҥҥын,

Сэмэн уол кэлбитиҥ.

Далбаатаан салайан

Ыллатан барбытыҥ.

            Үтүмэн үлэттэн

            Бастакы хардыыта,

            Ырыанан долгуппут

            Иркутскай куораты.

Сахалыы ырыаҕыт,

Эйээрэр куоласкыт

Долгута дьиэрэйбит

Москуба сүрэҕин.

            Көлүөнэ солбуллар,

            Эһиэкэй ылланар,

            Үйэлээх бэлэхпит,

            Быстыбат ситиммит.

Хос ырыата:

Ырыа куттаах мин түөлбэм

Найахыбыт барахсан.

Чөл олохтон тупсаҕын.

Балыктааҕым, сайда тур!

 

Сылдьан ааһыый дойдубар

 Үлэ, үөрэх кынаттаах

Эдэр сааһым – хомсомуол.

Көрдөөх, көҥүл ыччаттаах

Дойдум миэнэ – Долоонум.

            Нарын-килбик эдэр саас

            Ыллык суолгун батыһан,

            Сылдьан ааһыый дойдубар

            Дьоһун-мааны Долооммор.

Ыра санаа кынаттаах,

Ынах ыырга баҕалаах

Эмдэй-сэмдэй кыргыттар

Эдьиий-балыс курдуктар.

            Ыанньыксыт кыргыттарым -

            Сэмэй, килбик харахтар,

            Нарын-намчы тарбахтар

            Ынах ыаннар киирдилэр.

Кырдал устун хаамсаллар

Күөх былааттаах кыргыттар,

Күөх чэчирим курдуктар,

Күнү көрө үөрэллэр.

            Нарын-килбик эдэр саас

            Ыллык суолгун батыһан,

Сылдьан ааһыый дойдубар

Дьоһун-мааны Долооммор.

                                  

Эмээхсин тойуга

 Оо, өйдүүгүн,

Оройгор күнүҥ тыгар

Орто дойду оҕотоо –

Ойор-тэбэр күннэриҥ

Ойуоккалаан ааспыттара,

Кылыыҥкайдыыр сотолоох,

Кыталыктыы кынтайар

Кыыс кэрэ куо саастарыҥ

Кырдал устун кыырайбыта.

Мин буоллум

Кэтэҕэр күнэ тыкпыт

Кэмчиэрийэрин ааспыт,

Оҕуруктаах өйдөммүт,

Оҕуруонан симэммит,

Харахтара иилэммит,

Хардыыта ааҕыллыбыт

Харбыйа хотун дэппит.

Мин буолабын –

Түөһүн таптайар сааһын

Түҥ ыраахтан одуулуур,

Дьол быатын төлө туппут

Дьэргэлгэн кэмнэрин

Тымтыктанан көрдүүр,

Түһээн көрөр сайыһар

Түөһээҥки аатырбыт…

Мин бүгүн –

Орто дойдум олоҕун

Оһуордаах күүммүн санаан,

Ордуос бэйэм сымнаан

Холумтан уотун күөдьүтэн

Туойуохпун баҕардым…

 

Хотон сыта барахсан

 Хотон барахсан сыта

Ийэм үүтүттэн иҥнэҕэ,

Охсуллубут от сыта

Аҕам алгыһа буоллаҕа.

            Үйэбит уларыйдаҕа,

            Көйгөтүйдэ сүөһүбүт,

            Атарахсытар буоллубут

            Куһаҕан сыттааххын диэн.

Хотонум сыта барахсан -

Дэлэй астаах остуолум,

Минньигэс дьэдьэннээх күөрчэх,

Мотуйар сыалаах этим.

            Хотоммун ахтыам буоллаҕа

            Кырдьар бохсуйар кэммэр,

            Минньигэс түүлүм буолуоҕа

            Ынахчааным күүтэрэ…